Ý tưởng

Lịch sử di trú của con người đã có từ rất lâu đời. Nó diễn ra trong chiến tranh, thiên tai, bệnh dịch, trong những chuyến hành hương, băng qua sa mạc, đại dương, và rừng thẳm. Điều gì khiến con người có thể bỏ tất cả lại sau lưng để đi tìm một vùng đất mới. Phải chăng là niềm tin mãnh liệt vào một cuộc sống tốt đẹp hơn.

Trong thời gian lưu trú 2 tháng tại chương trình Pisaot của Sa Sa Art Projects (một không gian thử nghiệm do nghệ sỹ sáng lập tại Phnom Penh, Cambodia) đầu năm 2014, tôi đã có những ngày nghiên cứu ở làng chài người Việt Nam ở hồ Tonle Sap, Siem Riep. Thất học, nghèo đói, trì trệ, tham nhũng, cửa quyền là những vấn đề đang tồn tại trong 1 ngôi làng với khoảng 400 hộ gia đình. Một số gia đình di cư đến đây trong vòng vài năm lại đây. Một số khác đã sống ở đây từ 2 đến 3 thế hệ. Họ không được cấp thẻ CMND như những công dân chính thức của Campuchia. Với nhiều trường hợp, giấy tờ duy nhất mà họ có là “Thẻ hội viên” do Tổng hội người Campuchia gốc Việt Nam cấp. Có nhiều tranh cãi xung quanh vấn đề này dưới các quan điểm chính trị, kinh tế và xã hội. Nhưng những ngày sống ở ngôi làng ấy, tôi chỉ nhìn thấy những đứa trẻ không có tương lai, chỉ nghe thấy những câu chuyện về sức mạnh của những kẻ nắm giữ đồng tiền và quyền lực. “Ngày qua ngày…”, đó là từ tôi được nghe nhiều nhất ở đó, nó vẽ nên tương lai của chính họ. Những cư dân này, họ không thuộc về quốc gia nào, về vùng đất nào. Chỉ là những người mắc kẹt trong sự lựa chọn của chính mình hoặc của những người đi trước. 

Trong quá trình nghiên cứu này, tôi đã rất phân vân về sự cần thiết và tầm quan trọng của miếng thẻ căn cước (ID). Về tác động của nó đến nhận thức và cuộc sống của con người. Văn minh của loài người đã tạo ra rất nhiều thứ, trong đó có thẻ căn cước. Nhưng với một bộ phận người nào đó, thẻ căn cước lại trở thành một vấn đề, lại là thứ chìa khóa xoay chuyển cuộc sống của họ. Nó có thể là danh tính, là quyền lực, là sự phân cấp, là giấc mơ. Bằng những cách khác nhau bao gồm thu chép tài liệu, xây dựng quan hệ, và phương thức can thiệp, Ngày Qua Ngày đi vào tìm hiểu những trải nghiệm thường bị bỏ qua của nhóm người Việt (hiện hoặc trong quá khứ đã từng sống tại Campuchia) này. Dự án nêu lên khả năng những trải nghiệm của cộng đồng này có thể vừa độc nhất, vừa tượng trưng cho những vấn đề lớn hơn.